Kıbrıs Türk Ticaret Odası (KTTO) Başkanı Turgay Deniz, KKTC’nin çok kırılgan bir ekonomik yapısı bulunduğuna dikkat çekerek hayat pahalılığının ülkedeki en büyük sorunu teşkil ettiğini belirtti.
Enflasyon, ekonominin önünde en büyük engel
(24 KIBRIS ÖZEL HABER)
Haberin videosu: https://youtu.be/PRwYsvDU9-M
Kıbrıs Türk Ticaret Odası (KTTO) Başkanı Turgay Deniz, ekonomide kapsayıcı ve güçlü bir ekonomik toparlanmanın sağlanması için etkin yönetim temelinde bilinçli politika müdahaleleri uygulanması ve bu sayede çöküşün önlenmesinin büyük önem taşıdığını söyledi.
Üyelerin yaşadığı en büyük sorunların başında ise hayat pahalılığı, ekonomik belirsizlikler ve finansmana erişimin geldiğini vurgulayan Deniz, Güney Kıbrıs Rum kesimi ile daha sınır kapısını açılması gerektiğini buna desek verdiklerini kaydetti.
Kıbrıs Türk Ticaret Odası (KTTO) Başkanı Turgay Deniz KKTC ekonomisi, ülkedeki sıkıntılar, sınır kapıları ve ekonominin düzelmesi için atılacak adımların yanı sıra 24 KIBRIS’a önemli açıklamalarda bulundu.
Deniz, “Bizim odaklanmamız gereken yaşadıklarımızdan gerekli dersleri çıkararak katılımcılık esasında güçlü bir ekonomik ve toplumsal kalkınmaya sağlayacak politikaları hayata toplumsal varoluş serüvenimize bilinçli bir şekilde devam etmektir” dedi.
AB, 3. Doğrudan Ticaret Tüzüğünü 20 yıldır askıda bekletiyor
Güney Kıbrıs ile ilk ticaretin Ağustos 2004’te başladığını ve halen devam ettiğini, 2024’ün Eylül ayı itibarıyla Yeşil Hat üzerinden gerçekleştirilen toplam satışın 120,604,870 Euro olduğunu belirten Deniz, “Özellikle 2022 yılında bir önceki yıla oranla %141 oranında bir artış yaşanmış ve yıllık ticaret rakamı 6 Milyon Euro yıllık ortalamasından 14,7 Milyon Euro’ya çıkmıştır. Avrupa Birliği tarafından vaad edilen 3. Tüzük olan Doğrudan Ticaret Tüzüğü sözü ise halen tutulmamıştır ve 20 yıldır askıda bekliyor” dedi.
KTTO’nın kısa orta ve uzun vadeli projeleri bulunduğuna dikkat çeken Deniz bunların en önemlisinin oda bünyesinde bir mesleki yüksek okulunun hayata geçirilmesi olduğunu ifade etti. Deniz, okulun devreye alınması ile birlikte gerek üyelerin gerekse bütünlüklü olarak iş dünyasının ihtiyacı olan ara eleman yetiştirilmesi noktasında var olan sıkıntının ortadan kaldırılması ve ihtiyacın karşılanmasına yönelik önemli bir adım olacağını söyledi.
Kıbrıs Türk Ticaret Odası (KTTO) Başkanı Turgay Deniz ile yapılan röportajın detayı:
24 KIBRIS: Kıbrıs Türk Ticaret Odası’nın kaç üyesi bulunuyor, odanın faaliyetlerinden bize kısaca bahseder misiniz?
Turgay Deniz: Oda’nın şu anda aktif olarak 5300’ün üzerinde üyesi bulunuyor (5305). Bu üyelerimiz Oda’nın sunduğu tüm imkanlardan faydalanıyorlar. Bu imkanlar arasında belgelendirme ve bilgilendirme hizmetlerinin yanında eğitim, seminerler, B2B toplantıları, iş heyeti ziyaretleri de bulunuyor. Bunun yanında üyelerine hizmeti birinci derecede önemseyen Kıbrıs Türk Ticaret Odası, üyelerinin çalışma düzenini kolaylaştırmak amacıyla sunduğu hizmet kapsamında işletmelerimiz üzerindeki teminat yükünü azaltmış bulunuyoruz. Bölge toplantıları ve üye ziyaretleri gerçekleştirerek üyelerimizin sorunlarını dinliyor, yaptığımız anketler ile sorun, beklenti ve önceliklerini belirliyoruz. Bu bulgularımızı da gerek hükümetlerle gerekse hibe/finans sağlayıcı kurumlarla paylaşıyoruz. Bunun yanında Odamız bir Avrupa Birliği mevzuatı olan Yeşil Hat Tüzüğü kapsamında gerçekleştirilecek ticaretin belgelerini düzenlemekle yetkilendirilmiş ve görevlendirilmiştir. Bu kapsamda Oda, Yeşil Hat Tüzüğü’nün AB kurumlarının işbirliğinde uygulayıcısı olarak faaliyet yürütmektedir.
Odamızın Brüksel ve Londra da olmak üzere 2 yurtdışı temsilciliği bulunmaktadır.
24 KIBRIS: Odanın geleceğe dönük projeleri var mıdır?
Turgay Deniz: Odanın kısa ve orta vadeli hedeflerinin yanında uzun vadede geleceğe dönük projeleri de bulunmaktadır. Bunlar arasında Oda bünyesinde bir mesleki yüksek okulunun hayata geçirilmesi gerek üyelerimizin gerekse bütünlüklü olarak iş dünyasının ihtiyacı olan ara eleman yetiştirilmesi noktasında var olan sıkıntının kaldırılması ve ihtiyacın karşılanmasına yönelik önemli bir adım olarak kendini gösterecektir. Bunu Biz Ticaret Odası olarak kara sınır kapılarının artırılması gerektiğini defaten tüm muhataplarımıza iletiyoruz. Ticaret, hangi yönde yapılırsa yapılsın iki toplumun yakınlaşması için en önemli araçtır. Burada özellikle Rum tarafından kuzeye yapılan geçişlerin geçmiş yıllara göre daha iyi noktada olduğundan memnuniyet duyuyoruz. Ancak hayat pahalılığından kaynaklı olarak bu artışın son zamanlarda durduğunu gözlemlemekten de tedirginiz. Bunun devamlılığını sağlamak hayat pahalılığı ile en öncelikli mücadele etmesi gereken hükümetlerin görevidir.
Bunun yanında bir Ticaret Merkezi kurulması ve yine Oda çatısı Kıbrıs Türk toplumunun ilgili konularda bilgi, raporlama ve araştırma hizmeti sunacak merkez veya birimin oluşumu da projelerimiz arasında yer almaktadır. Diğer yandan Odamızın öncülüğünde kurulan Kuzey Kıbrıs Esnaf Sanatkârlar ve Kobiler Kredi ve Kefalet Kooperatifi de Türkiye’deki muhataplarımızla istişare ve işbiriliği içerisinde düşük faizli kredilere erişim imkanını iş dünyasına sunma hedefi de ileriye dönük projelerimizden bir tanesidir.
24 KIBRIS: Ülkedeki ekonomiyi nasıl görüyorsunuz?
Turga Deniz: KKTC ekonomisi zor bir süreçten geçmektedir. Bütçedeki yapısal sorunlar, iç ve dış borç stoku, kamu reformunun halen hayat bulamamasının sebep olduğu verimsizlikler gibi yıllardır bir türlü köklü reformlarla çözüm üretemediğimiz yapısal sorunlarımız vardır. Bu sıraladıklarım yapısal sorunların sadece bazılarıdır. Bu kronikleşmiş yapısal sorunlarımız zaman zaman dünyayı etkileyen krizler veya gelişmelerle birlikte bizleri daha da derinden etkiliyor. Çok kırılgan bir ekonomik yapımız var.
Örneğin, 2022 yılı itibariyle içinde bulunduğumuz yüksek enflasyon ekonominin tüm sektörleri olumsuz olarak etkilenmeye devam ediyor. Başta, iş gücü, enerji ve hammadde maliyetleri olmak üzere mal ve hizmet üretim maliyetlerinde artışlar rekabet edebilirliği nerdeyse imkansız kılmaktadır. Henüz güçlü bir toparlanma sağlamaya yönelik politikalar ortaya konmuş değildir. Her zaman ama özellikle de böylesi zor dönemlerde doğru, etkin ve sürdürülebilir politikalar belirlenmesi gerekmektedir.
24 KIBRIS: Yüksek etiketler nedeniyle ekonominin güneye kaydığı söyleniyor. Sizce bu nasıl tersine çevrilir?
Turgay Deniz: Bunun tersine çevrilebilmesi için elbette öncelikle pahalılığa karşı mücadele gerekir. Rekabet edebilir olmak çok önemli. Bunun sağlanamsı lazım. Bunun Bu hem bizim insanımızın yaşamını kolaylaştıracak hem de Güney’den gelen talebi artıracaktır. Bu iki unsur birbirini destekleyerek Güney’e kayan alış-verişi tersine çevirecektir.
24 KIBRIS: Fiyatların artmasında en önemli etken ülkemizdeki fon vergilerin yüksek olmasından mıdır? Fiyatlar nasıl aşağıya indirilir?
Turgay Deniz: Pahalılığı sadece fonların varlığı ile açıklayamayız. Örneğin devlet dairelerinde harcanan sürelerin uzunluğu da maliyetleri yukarı çeken bir etkendir. Gümrük ve limanlardaki masraflar ve burada harcanan zamanın büyüklüğü de bir pahalılık unsurudur. Enerji maliyetleri, işgücü maliyetleri, vs. Farklı ürün ve hizmetler için farklı maliyetler var. Az önce söylediğim gibi bunlar rekabet edebilirlik temelinde değerlendirilmelidir.
24 KIBRIS: Hükümet dijital etiket uygulaması ile fiyatların kontrol edeceğ i görüşünde buna katılıyor musunuz?
Turgay Deniz: Dijital etiket ile fiyatlar nasıl kontrol edilebilir ki. Söz konusu uygulama ile Bakanlık fiyatları izleyebilecektir. İzleyecek de ne olacak; onu da zaman gösterecek.
24 KIBRIS:Hükümetin ekonomi politikasını nasıl değerlendiriyorsunuz? Sizce ekonominin daha iyi olması için neler yapılmalı?
Turgay Deniz: Az önce de söyledim Henüz güçlü bir toparlanma sağlamaya yönelik politikalar ortaya konmuş değildir. Kötü bir dönemden geçtiğimiz gün gibi ortadadır. Ekonomide kapsayıcı ve güçlü bir ekonomik toparlanmanın sağlanması için etkin yönetim temelinde bilinçli politika müdahaleleri uygulanması ve bu sayede çöküşün önlenmesi büyük önem arz etmektedir. Güçlü bir yapısal reform ajandasına ihtiyaç her geçen gün daha da artmaktadır. Birkaç örnek vecek olursam; dijitalleşmenin hızlanması ve bu kapsamda e-Devlet kapasitesinin güçlendirilmesini, mal ve hizmet üretim ve dış ticaret imkanlarının geliştirilmesini destekleyecek tedbirler geliştirilmelidir.
Aynı zamanda, kalkınmada sürdürülebilirliğin ve sağlıklı bir toplumun oluşmasının sağlanması için amacıyla eğitim, sağlık, ulaştırma ve diğer ilgili alanlarda sağlık hizmetlerinin kalitesini ve altyapısını güçlendiren, çevreye karşı duyarlı yeşil ekonomiyi kavrayan ve ülkemiz için kritik öneme kısıtlı kaynaklarının verimli kullanılmasını destekleyen önlemleri öne çıkarılmalıdır.
24 KIBRIS: Üyelerinizin yaşadığı en büyük sorunlar neler? Çözüm yolu için hükümet ile konuştunuz mu?
Turgay Deniz: Üyelerimizin yaşadığı en büyük sorunların başında hayat pahalılığı, ekonomik belirsizlikler ve finansmana erişim gelmektedir. Şu anda dünyadaki en yüksek asgari ücret sıralamasında en üstlerde yer alıyoruz ancak ne yazık ki alım gücümüz ve kişi başına düşen milli gelirimiz dikkate alındığında çok daha aşağılarda yer alıyoruz. Bunun yanında uzun vadeli yatırım finansmanına erişim imkanlarımız da çok kısıtlı kaldığı üzere firmalarımızın yatırım motivasyonu olması gereken noktalarda değil. Bununla ilgili yabancı finansman sağlayıcı kurumlar da dahil olmak üzere tüm muhataplarımızla istişare içerisindeyiz.
24 KIBRIS: Ülkemizin serbest bölge olarak ilan edilmesi ticareti ve ekonomiyi canlandırıp ülkedeki refahı artırır mı?
Turgay Deniz: Bu tartışma benim ilk gençliğimde başlamıştı sanırım. Babam sağdı ve biz de onun yardımcılarıydık. Şimdi bizim çocuklarımız işi devralmak üzeredir. Düşük vergiler her zaman avantaj sağlar. Ancak, şu anda bizim odaklanmamız gereken yaşadıklarımızdan gerekli dersleri çıkararak katılımcılık esasında güçlü bir ekonomik ve toplumsal kalkınmaya sağlayacak politikaları hayata toplumsal varoluş serüvenimize bilinçli bir şekilde devam etmektir.
24 KIBRIS: Ülkemizde TL kullanılması ancak her şeyin dövize endekslenmiş olmasından dolayı bir gecede TL’nin eridiğini ve insanların fakirleştiğini çok gördük. Sizce stabil para birimine geçilebilir mi?
Turgay Deniz: Çok teknik ve aynı zamanda çok politik bir soru. Biz henüz enflasyon muhasebesini bile hayata geçiremedik. Üstelik bu bir yasal zorunluluk.
24 KIBRIS: Sınırların açıldığı 2003 Nisan ayından itibaren güney ile karşılıklı ticaret başladı. Güney Kıbrıs Rum Yönetimi bu yönde bize zorluklar çıkarıyor mu? Güneye en fazla hani ürünleri satıyoruz. En fazla ne satıyoruz ve 2003’ten bugüne kadar güneye ne kadar Euro’luk mal sattık. Artış var mıdır daha da artması için neler yapılmalı?
Turgay Deniz: Annan Planı’nın referanduma sunulmasının ardından ve Güney Kıbrıs’ın AB’ye katılımından hemen önce 29 Nisan 2004’te yürürlüğe girmiştir. Yeşil Hat Tüzüğü Annan Planı Referandumuna yüzde 65 oranında büyük bir oran ile ‘Evet’ diyen Kıbrıslı Türklere bunun karşılığında vaad edilen 3 tüzükten bir tanesiydi. Diğer ikinci tüzük Mali Yardım Tüzüğü 27 Şubat 2006’da yürürlüğe girmiştir ancak Avrupa Birliği tarafından vaad edilen 3. Tüzük olan Doğrudan Ticaret Tüzüğü sözü tutulmamıştır ve 20 yıldır askıda beklemektedir.
Yeşil Hat Tüzüğü kapsamı kısıtlıdır. Sadece kuzeyde üretilen ürünlerin ticaretini kapsamaktadır. Bunun yanında hayvansal ürün içeren herhangi bir ürünün geçişi kısıtlandırılmıştır. Tüzük kapsamında tarımsal ürünlerin geçişinde herhangi bir engel bulunmamasına karşın Rum Yönetimi işlenmiş tarımsal ürünlerin ticaretini kısıtlamaya halen daha devam etmektedir.
Yeşil Hat üzerinden en fazla satılan ürünlere bakıldığı zaman birinci sırayı prefabrik konteynerler, ikinci sırayı mobilyalar, üçüncü sırayı da inşaat malzemeleri oluşturduğunu görüyoruz.
İlk ticaretin başladığı Ağustos 2004’ten bu yana bu yılın Eylül ayı itibarıyla Yeşil Hat üzerinden gerçekleştirilen toplam satış 120,604,870 Euro dur.
Özellikle 2022 yılında bir önceki yıla oranla %141 oranında bir artış yaşanmış ve yıllık ticaret rakamı 6 Milyon Euro yıllık ortalamasından 14,7 Milyon Euro’ya çıkmıştır. Ancak bu artış maalesef artarak devam etmemiş, sabit kalmıştır.
Oysa Yeşil Hat üzerinden yapılan ticarette çok daha büyük bir potansiyel bulunmakta olduğunu Rum Kesiminin 3. Ülkelerden yaptığı ithalata baktığımızda anlıyoruz. Yeşil Hat üzerinden yapılan ticaret rakamı, Güney Kıbrıs’ın toplam ithalatının sadece %0,10’ini oluşturuyor. Aslında ithalattaki navlun ve tedarik dezavantajları dikkate alındığında Yeşil Hat üzerinden yapılan ticaretin çok daha büyük hacimlerde olması gerektiğini düşünüyorum.
24 KIBRIS: Güney ile ticaretin gelişmesi için bir ticaret kapısı açılmalı mıdır? Kıbrıslı Rumlar KKTC’den daha önce yemek ve tüm alışverişlerini ülkemizden yapıyordu ancak son zamanlarda ülkenin pahalı olmasından dolayı en fazla akaryakıt sigara ve içki alıyorlar. Diğer alışverişlerini artık kendi ülkelerinden yapıyorlar. Bunu nasıl tersine döndürebiliriz?
Turgay Deniz: Biz Ticaret Odası olarak kara sınır kapılarının artırılması gerektiğini defaten tüm muhataplarımıza iletiyoruz. Ticaret, hangi yönde yapılırsa yapılsın iki toplumun yakınlaşması için en önemli araçtır. Burada özellikle Rum tarafından kuzeye yapılan geçişlerin geçmiş yıllara göre daha iyi noktada olduğundan memnuniyet duyuyoruz. Ancak hayat pahalılığından kaynaklı olarak bu artışın son zamanlarda durduğunu gözlemlemekten de tedirginiz. Bunun devamlılığını sağlamak hayat pahalılığı ile en öncelikli mücadele etmesi gereken hükümetlerin görevidir.
24 KIBRIS: Türkiye’ye yolladığımız ürünlerde Mersin’de sıkıntı yaşıyorduk. Bu devam ediyor mu? Türkiye ile ticaretin önü açıldı mı? Yoksa daha sorunlar devam ediyor mu?
Turgay Deniz: Türkiye veya diğer dış pazarlara ulaşımda ilgili ülkeye malı ihraç ederken, aranan şartlar oluyor. Ürüne göre sertifika, analiz vs. Bu Aranan sertifika, analiz veya varsa başka şartlar yerine getirilmesi halinde bir sorun yaşanmıyor.
24 KIBRIS: Türkiye’ye yolladığımız ürünlerde KKTC mallarına ayrıcalık yapılıyor mu (Fon vergi alınmaması gibi) yoksa başka ülkelerden gelen ürünler ile ayni muameleyi mi görüyor?
Turgay Deniz: İki ülke arasındaki anlaşmalar kapsamındaki ürünlere KKTC’de üretilen ürünlerin Türkiye’ye ihracatında ayrılacıklar sağlıyor.
24 KIBRIS: Türkiye’den KKTC’ye gelen ürünlerde fon ve vergi alınıyor mu burada üretilen ürünler geldiği zaman yerli ürünleri koruyucu fon ve vergiler var mıdır?
Turgay Deniz: Evet vardır. Gümrük vergisi ve fon için GTİP’e bakılıyor. TC, AB-EFTA gelen ürünler ilgili cetvellerdeki ayni oranlara göre muamele görüyor. Eğer gümrük vergisi ve fonu varsa tahsil ediliyor.
24 KIBRIS: Sizce ülke nüfusumuz ne kadardır? Nüfusunu bilmeyen bir ülke sağlık, eğitim, su, elektrik ve ekonomiyi nasıl belirleyebilir bu mümkün müdür? Nüfus sayımı yapılmalı mı?
Turgay Deniz: Veri üretme konusunda gidecek çok yolumuz var. Resmi makamlarımız buna ilşikin gerçekleşeme ve tahmin rakamları açıklıyorlar. Verilerin güncel olması çok önemli. Bu olmazasa nasıl planlama ve öngörü yapabileceksiniz.
Yolların kalabalığına, trafik keşmekeşine veya işlenen suçlara bakarak nüfus tartışması yapılması gariptir. Trafik keşmekeşinin nedeni trafik düzenlemeleri ve şehir planlaması yapmayı becerememiş olmamız da olabilir;
24 KIBRIS: Ülkedeki denetimsizlik nedeniyle kaçakların yanında asayiş oranlarında büyük oranda yükselme var. Vatandaşlarımız artık ülkemizi güvenli bulmuyor. Bunu nasıl değerlendirirsiniz?
Turgay Deniz: Bu soruya vereceğim yanıt, denetim derken neyi anladığımıza ve anlattığımıza bağlı olarak değişiyor. Sistemler bütünlü olarak gözden geçirilmeldir.
24 KIBRIS: Birçok insanımız ülkenin geleceğini iyi görmediği için göç ediyor hatta yurt dışına okumaya giden öğrenciler ülkelerine bir daha geri dönmüyor. Bunu nasıl değerlendirirsiniz?
Turgay Deniz: Her düzenin başlıca amacı insanlarına refah düzeyi yüksek, huzurlu ve mutlu bir yaşam olanağı sunmaktır. İnsanlarımızın ülkeyi terk etme eğilimine girmesi ekonomik, sosyal ve siyasal düzenimizin önemli etkisi bulunmaktadır. İnsanlar kaçmak istiyorsa demek ki dönüp bir kendimize bakacağız. Bunu tersine çevirmek için ne yapmak lazım?
Bugün yaptıklarımızın hiçbirini yapmamak ve belki de tam tersini yapmak lazım. Başka bir değişle gençlerimizin gidip de kalmak istedikleri ülkelerdeki gibi bir düzen kurmaya çalışmak lazım.
24 KIBRIS: Ülkedeki kaçakların yurt dışına çıkarılması için sizce etkin denetim mi yapılması yoksa ülkeye girişler için yeni yasalar mı çıkartılmalı?
Turgay Deniz: Ülkeye girişler için yeni yasaya gerek var mı? Bilemiyorum. Bu kapsamda eksik yada geliştirilmesi gereken şeyler varsa yapılmalıdır.
